Thời xưa gọi nước Mỹ là gì?

Đất nước Hợp chúng quốc Hoa Kỳ thường được gọi là nước Mỹ theo cách viết âm Hán Việt từ tiếng Anh. Tuy nhiên, chữ “Mỹ” có nguồn gốc từ đâu?

Trong những ghi chép lịch sử, chúng ta có thể thấy rằng vào năm 1832, trong “Đại Nam thực lục” của triều Nguyễn, có một sự kiện nước Mỹ sai người dâng quốc thư xin thông thương cho nhà Nguyễn ở cửa vụng Lấm thuộc Phú Yên.

Bạn đang xem: Thời xưa gọi nước Mỹ là gì?

Trong văn bản trình lên vua Minh Mạng, có ghi lại rằng: “Quốc trưởng nước Nhã Di Lý (tức nước không gian ở phương Tây, gọi là Hoa Kỳ, hoặc Ma Ly Căn, hoặc Anh Cát Lợi) sai hai người là Nghĩa Đức Môn La Bách Đại và Úy Đức Giai Tâm Gia đến với quốc thư xin thông thương ở cửa vụng Lấm thuộc Phú Yên.”

Vua sai Viên ngoại lang Nguyễn Tri Phương và Tư vụ Lý Văn Phức đi hội với quan tỉnh Phú Yên, lên thuyền thết tiệc và hỏi họ đến đây vì lý do gì. Họ trả lời: “Chỉ đến để giao hiếu và thông thương”, rất lịch sự. Tuy nhiên, khi dịch thư ra, có nhiều điểm không đúng quy định mà triều đình mong muốn.

Vì vậy, vua Minh Mạng quyết định không cần đệ trình thư ấy và ra lệnh cho quan quyền lĩnh chức Thương bạc làm tờ trả lời. Tóm tắt nội dung là: “Nước họ muốn xin thông thương, tất nhiên ta không ngăn cản, nhưng phải tuân theo luật pháp đã định. Từ nay, nếu có đến buôn bán, họ sẽ đến vụng Trà Sơn, kinh đô Đà Nẵng, không được xây dựng nhà ở đó, không vượt quá những quy định và giao thư cho họ.”

Từ sự từ chối của triều đình nhà Nguyễn, mối quan hệ giao thương giữa Mỹ và Việt Nam không được thiết lập từ đó. Theo ghi chép trong “Đại Nam thực lục”, cách phiên âm tên nước Mỹ theo triều đình nhà Nguyễn ban đầu là Nhã Di Lý, là cách phiên âm Hán Việt của từ “États-Unis” trong tiếng Pháp. Sau đó, cách phiên âm thứ hai là Ma Ly Căn, là ghi âm Hán Việt từ tên nước Mỹ ghi bằng tiếng Anh – America.

Xem thêm : Họ Nguyễn – Từ ngôi sao của Việt Nam đến vị trí top 4 trên thế giới

Trong sử liệu của Mỹ, hai người được gửi đến Việt Nam để dâng thư lên vua nhà Nguyễn được phiên âm là Nghĩa Đức Môn La Bách Đại và Úy Đức Giai Tâm Gia, tương ứng với Edmund Roberts và David Geisinger. Thư đó do Tổng thống Hoa Kỳ Andrew Jackson gửi vua Minh Mạng, viết theo phong cách thư tín phương Tây, nhưng không được nhà Nguyễn chấp nhận vì “không xưng hô đúng cách”.

Ngoài cách phiên âm America thành Ma Ly Căn, trong quá khứ, nước ta cũng phiên âm nước Mỹ bằng Mỹ Lợi Căn (Kiên), A Mỹ Lợi Gia. Hiện nay, Trung Quốc chỉ gọi nước Mỹ là Mỹ Quốc.

Điều hòa giao thương giữa Mỹ và Việt Nam thời Nguyễn đã có nhiều biến đổi. Ví dụ, vào năm 1848, một chiếc tàu của Anh đuổi bắt tên tù bị lưu người nước Thanh ở biển Hòn Khoai (Cà Mau). Có 16 người Tây Dương và 1 người dân Kinh trên chiếc thuyền tàu đến cửa sông Nghi Giang, Hà Tiên xin binh phủ giúp đỡ. Tỉnh thần ủy Tôn Thất Trực đem 100 quân và 1 thông dịch viên đi thuyền đến nơi xét hỏi.

Vua nghe tin và nói: “Chiếc thuyền đó là thuyền của người Anh, nên hãy hỏi rõ tình hình, làm cho thỏa đáng, không nên chỉ tỏ ra hẹp hòi. Vậy hãy tiến hành xét hỏi để hiểu rõ tình trạng.”

Các sử quan nhà Nguyễn ghi chú thêm rằng: “Thuyền các nước Anh Cát Lợi (Anh), Ma Ly Căn (Mỹ), Bút Tu Kế (nay gọi là Bồ Đào Nha) từ trước đến nay đến đây mua sắc các thực phẩm và lấy củi nước đều không bị cấm. Chỉ có thuyền nước Phật Lan Tây (Pháp) không được vào và không được lên bờ vì đã từng có những vụ việc xảy ra.”

Vào năm 1850, thời vua Tự Đức, thương thuyền của Mỹ lại đến cửa biển Đà Nẵng xin thông thương với Việt Nam, nhưng vẫn bị triều đình nhà Nguyễn từ chối.

Xem thêm : Nhập môn Tâm lý học hành vi

Theo “Đại Nam thực lục” (đệ tứ quyển), đã ghi lại một sự kiện: “Đại sứ của Mỹ ở Tây Dương là Ba Ly Chì (tên đầu mục trên thuyền) đem một chiếc thuyền đến cửa biển Đà Nẵng (thuộc Quảng Nam) và nói: “Đây là thư của nước tôi, tôi đến xin lỗi và mong thông thương” (Trong thư viết rằng: 4 năm trước, thuyền nước Mỹ đã đến nước ta và lên bờ giết người, vua nước Mỹ đã xử phạt trưởng thuyền rồi; giờ họ mong muốn xóa mọi oan người và có mối quan hệ hòa hợp trong giao thương).”

Tỉnh thần Quảng Nam, bọn Án sát Ngô Bá Hy, đem việc này đến làm. Vua Tự Đức sai Tôn Thất Bật là Hậu quân Đô thống lãnh chức Tổng đốc Quảng Nam (khi ấy vị này vắng mặt) chọn một thị vệ và một thông dịch viên có lòng trung thành đến đồn cửa biển để làm việc.

Tôn Thất Bật bàn với bọn Ngô Bá Hy sau đó sai thông dịch viên Hoàng Văn Nghị trả lời rằng: “Thuyền nước họ từ trước đến nay không có việc trái phép giết người nào cả. Nhân dân nước ta chuyên làm ruộng trồng dâu, không thích chơi đồ xa xỉ, nếu có buôn bán thì cũng không lợi gì, vì lý do đó, thư này không dám đề đạt lên.”

Ba Ly Chì nói: “Nếu không đề đạt lên, thì thuyền nước tôi sẽ không dám quay trở lại.” Tôn Thất Bật tạm nhận thư kia và bắt đầu thẩm tra. Vua không đồng ý. Ba Ly Chì rồi nói muốn đi dạo Núi Ngũ Hành, sau đó rời đi trên tàu. Cơ hội giao thương giữa hai bên lại một lần nữa mất đi như thế.

Ba Ly Chì là cách phiên âm của người đại diện của Mỹ Balestier. Balestier đã quyết định lái tàu ra Huế để gặp triều đình. Nhưng do đối mặt với gió ngược, ông đã rẽ hướng Nam và dừng lại ở Vọng Các (Bangkok) để gặp vua Thái. Mối quan hệ ngoại giao với Mỹ lần này cũng đã bị lỡ mất.

Dựa trên những ghi chú này, chúng ta có cái nhìn rõ hơn về cách phiên âm tên nước Mỹ trong suốt quá trình giao thương với Việt Nam thời Nguyễn.

Nguồn: https://dauthukythuatso.vn
Danh mục: Khám phá